Τίτλος πρωτότυπου: Lying: 5 Reasons Kids Lie – What To Do
Μετάφραση: Χρύσανθος Θεοχάρης
Τα παιδιά λένε ψέματα για τους ίδιους λόγους που και οι μεγάλοι λένε ψέματα, δηλαδή: για να γίνουν κοινωνικά αποδεκτά, να αποσπάσουν την προσοχή των άλλων, να πετύχουν προσωπική αναβάθμιση, να πληγώσουν κάποιον άλλο, και για το φόβο των συνεπειών της αλήθειας. Όμως τα μικρά παιδιά δεν αντιλαμβάνονται την έννοια της αλήθειας με τον ίδιο τρόπο που την αντιλαμβάνονται οι ενήλικες. Ας μπούμε λοιπόν στον κόσμο του παιδιού για να κατανοήσουμε το γιατί τα μικρά παιδιά παραποιούν την αλήθεια με τόση ευκολία.
1. Δεν πρόκειται για ψέμα αλλά για φαντασία
Μια μορφή παιδικής φαντασίας αποτελούν οι ευσεβείς πόθοι. Παρακολουθείστε ένα 5χρονο παιδάκι να λέει στο φίλο του πως πήγε ταξίδι στη Disneyland – ένα ταξίδι βέβαια που δεν έγινε ποτέ. “Πω πω, τί ψέμα είναι αυτό!”, σκεφτόσαστε. “Πώς του ‘ρθε να πει τέτοιο ψέμα;” Κι όμως, το παιδάκι δεν ψεύδεται, τουλάχιστον όχι με τα κριτήρια της παιδικής ηλικίας. Απλά σκέφτεται και μιλάει “ευχολογικά” – φαντάζεται κάτι που εύχεται να είχε συμβεί. Ένας ευσεβής πόθος όχι μόνο επιτρέπει σ’ ένα παιδί την πολυτέλεια να ζήσει ένα όνειρο, αλλά παράλληλα εντυπωσιάζει και τους φίλους του και το “ψηλώνει” κοινωνικά. “Πραγματικά έπαιξες με τον Μίκυ Μάους”, ρωτάνε γεμάτοι θαυμασμό οι φίλοι του. Τα παιδιά επινοούν φανταστικές ιστορίες γιατί γνωρίζουν πως το ακροατήριο είναι εξασφαλισμένο. Αν τύχει να ακούσετε δυό παιδάκια να παραμυθιάζονται, μη βιαστείτε να τους χαρακτηρίσετε για ψεύταρους. Αυτά που διηγούνται δεν είναι παρά αθώες ιστοριούλες και “παραμυθάκια”. Η φάση αυτή θα περάσει όταν φτάσουν στην ηλικία των εφτά ως εννιά χρόνων. Είναι τότε που υποχωρεί η φαντασιακή σκέψη ενώ ταυτόχρονα και οι συνομήλικοι γίνονται όλο και λιγότερο εύπιστοι. Στην περίπτωση που το στοιχείο αυτό του χαρακτήρα συνεχίζεται και μετά τα εννέα, τότε το παιδί θα χάνει αντί να κερδίζει φίλους – και παράλληλα θα αποτελεί ένδειξη πως υπάρχει κάποιο πρόβλημα που θα πρέπει να διερευνηθεί και να διορθωθεί. Έσείς οι μεγάλοι έχετε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσετε τα παραμυθιάσματα του παιδιού να το διδάξετε και να το κατευθύνετε. Συμπτωματικά λοιπόν το ακούς να διηγείται το φαντασιακό του ταξίδι στη Disneyland. “Στα γεννέθλιά μου πήγαμε στη Disneyland …” Μην του κολήσεις την ετικέτα του ψεύτη. Κάτι τέτοιο για το παιδί θα ισοδυναμούσε με ανώμαλη προσγείωση. Προτίμησε να σεβαστείς τους ευσεβείς πόθους του. “Εύχεσαι να είχες πάει στη Disneyland; Θα ήταν πραγματικά κάτι όμορφο. Πες μου τώρα αυτά που πραγματικά έκανες στα γεννέθλιά σου”. Το παιδί ξέρει ότι καταλαβαίνεις και παρατηρεί πως δεν είσαι θυμωμένος. Βαθειά μέσα του αντιλαμβάνεται πως δεν είναι ανάγκη να λέει ψέματα. Συχνά οι ευσεβείς πόθοι υποδηλώνουν ευχή. “Εύχεσαι να μπορούσες να πήγαινες στη Disneyland; Ίσως μπορέσω να βοηθήσω η επιθυμία αυτή να γίνει πραγματικότητα. Έλα να προγραμματίσουμε ένα ταξίδι …” Είναι πολύ ενθαρρυντικό για ένα παιδί να γνωρίζει πως μερικά όνειρα γίνονται πραγματικότητα.
Η ΗΛΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας δεν μπορούν (ή δεν θέλουν) να ξεχωρίσουν τον μύθο απ’ την πραγματικότητα. Για ένα τετράχρονο ή πεντάχρονο παιδί η Χιονάτη και οι Εφτά Νάνοι υπάρχουν κάπου. Τα περισσότερα παιδιά δεν είναι σε θέση να καταλάβουν τις έννοιες αλήθεια και ψέμα παρά αφού πατήσουν την ηλικία των εφτά – την ηλικία της λογικής. Φτάνοντας στα οχτώ ή εννιά, τα πιο πολλά παιδιά αρχίζουν να αποκτούν την αίσθηση της ηθικής. Αισθάνονται άσχημα όταν δεν λένε την αλήθεια και ωραία όταν τη λένε. Έχουν αντίληψη του τί σημαίνει “λέω ψέματα” και νοιώθουν τί θα πει “είναι σωστό να λέμε την αλήθεια”.
2. Φαντασία και πραγματικότητα
“Δεν το έκανα εγώ. Ο Τόμπυ το έκανε.” Ποιός είναι ο Τόμπυ; Είναι ο πλασματικός τίγρης-φίλος του παιδιού, αυτός που έχυσε το χυμό. Το παιδί της προσχολικής ηλικίας συγχέει, δεν μπορεί να ξεχωρίσει το πραγματικό απ’ το φανταστικό. Αυτό είναι φυσιολογικό. Τα παιδιά συχνά κατασκευάουν φανταστικούς τύπους και το βρίσκουν ευχάριστο να ζουν στον προσποιητό κόσμο τους. Δείτε θετικά τη δημιουργική σκέψη του παιδιού σας και απολαύστε αυτό το πλούσιο σε φαντασία στάδιο της ζωής του για όσο διαρκεί. Σιγοντάρετε διακριτικά τις εκφάνσεις της φαντασίας του παιδιού. Μερικές φορές διάφορα παιδιά φέρνουν τους πλασματικούς φίλους τους στο γραφείο μου να τους εξετάσω. Προσθέτω μια καρέκλα να κάτσει ο αόρατος σύντροφος και τους κάνω και την απαραίτητη σύντομη προσποιητή εξέταση. Γελάμε όλοι μαζί! Οι ενήλικες πιστεύουν πως είναι σημαντικό ο άνθρωπος να πατάει γερά στη γή και να έχει καλή αίσθηση της διαφοράς ανάμεσα στο πραγματικό και το προσποιητό. Αυτά όμως είναι κριτήρια που ταιριάζουν στον κόσμο των ενηλίκων. Για τα παιδιά ο κόσμος δεν περιορίζεται αποκλειστικά σ’ αυτό που πραγματικά είναι, αλλά επεκτείνεται και σε ό,τι άλλο αυτά θεωρούν αναγκαίο να υπάρχει. Ο ευφάνταστος τρόπος σκέψης έχει πρακτικά ωφέλη για το παιδί – το βοηθάει να αντιμετωπίσει σωστά τον πραγματικό κόσμο. Κατά διαστήματα τα παιδιά αποτραβιούνται στο δικό τους προσποιητό κόσμο, που είναι του χεριού τους, σαν εναλλακτικό τρόπο αντιμετώπισης του κόσμου των ενηλίκων, τον οποίο δεν τον έχουν του χεριού τους. Αν το παιδί σου “πει ψέματα” χρησιμοποιώντας τον προσποιητό φίλο του σαν αποδιοπομπαίο τράγο (“Ο Τόμπυ ο Τίγρης το έκανε”), ακολουθήστε το παιδί σας στο δρόμο της φαντασίας: “Πες μου πώς εκριβώς έγινε και ο Τόμπυ έσπασε το ποτήρι σου;” Στην προσπάθεια που κάνει το παιδί σας να παρουσιάσει τις λεπτομέρειες που θα το βοηθήσουν να βγει απ’ τη δύσκολη θέση, δεν θ’ αργήσει να αποκαλύψει και τη δική του συμμετοχή στο περιστατικό. Στο μεταξύ, ρωτήστε τον εαυτό σας, για ποιό λόγο άραγε το παιδί ήθελε να πιστέψετε πως “δεν το έκανε αυτό”; Μήπως έχετε την τάση να αντιδράτε με υπερβολική σκληρότητα στα ατυχήματα ή στους πειραματισμούς του παιδιού σας; Σεβαστείτε τη δημιουργική σκέψη του παιδιού σας λέγοντάς του πως καταλαβαίνετε την άποψή του: “Είναι ευκολότερο αν προσποιηθείς πως ο Τόμπυ έσπασε το ποτήρι. Καταλαβαίνω. Τώρα όμως πές μου τί πραγματικά συνέβηκε. Δεν θα θυμώσω.” Βοηθήστε το παιδί σας να νοιώσει ότι η αλήθεια δεν θα πονέσει. Δεν χρειάζεται να επινοήσει κάτι για συγκάλυψη γιατί εσείς θα το αγαπήσετε και και θα το αποδεχτείτε ό,τι και αν σας πει. Συχνά ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στα παραμυθιάσματα του παιδιού αποκαλύπτει τί είναι αυτό που στ’ αλήθεια λείπει απ’ τον πραγματικό τους κόσμο. Η μητέρα ενός εξάχρονου ζήτησε τη συμβουλή μου για τα “ψέματα” του παιδιού της. Η κόρη της διηγούνταν στις φίλες της τρελές ιστορίες για τα διασκεδαστικά πράγματα που έκανε μαζι με τον μπαμπά της: επισκέψεις στα καταστήματα παιχνιδιών, αεροπορικά ταξίδια, ιππασίες κλπ. Η πραγματικότητα ήταν πως τον πατέρα της τον έβλεπε αραιά. Έλειπε συχνά σε επαγγελματικά ταξίδια και έφερνε δουλειά στο σπίτι, με αποτέλεσμα να είναι διανοητικά απών αν και ήταν σωματικά παρών. Αυτό το παιδί για να προστατέψει τον εαυτό του έχτισε τον δικό του φαντασιακό κόσμο σαν αποζημίωση για αυτό που του έλειπε.
3. Αρκεί οι γονείς να είναι ευχαριστημένοι
Τα παιδιά θέλουν να ευχαριστούν τους γονείς τους. Αν υποψιαστούν πως το ψέμα θα τους δώσει ευχαρίστηση και η αλήθεια όχι, τότε συχνά επιλέγουν να πουν κάποιο ψέμα θεωρώντας πως αυτό είναι και το σωστό. Όταν η μαμά ρωτήσει το 5χρονο παιδί της, “Μάζεψες τα παζλ”, θα εισπράξει “Ναι” για απάντηση γιατί το παιδί θέλει να δει τη μαμά να χαμογελάσει και και να πει “Ευχαριστώ!” Αργότερα, όταν η μαμά βρει τα παζλ (τα περισσότερα έστω) ακόμη σκορπισμένα ένα γύρω, θα χρειαστεί να τονίσει στο παιδί της ότι το ψέμα την δυσαρεστεί πιο πολύ απ’ την ακαταστασία. Ένα 7χρονο θα απαντήσει “Ναι” στην υπόδειξη να πάει να μαζέψει τα παιχνίδια, για τον απλούστατο λόγο ότι του είναι άβολο εκείνη τη στιγμή να σταματήσει αυτό που κάνει και να πάει να τα μαζέψει. Κάποια στιγμή όμως θα συνειδητοποιήσει πως η μαμά θα πάει να ελέγξει. Είναι ανάγκη να ανακαλύψει και να το χωνέψει πως η τακτική του είναι αναποτελεσματική. Είναι υπεύθυνο για το συγύρισμα των παιχνιδιών του, κυρίως πριν πάει για ύπνο το βράδυ. Είναι οικογενειακός κανόνας.
4. Η αλήθεια πονάει
Τα παιδιά επινοούν αυτο-προστατευτικά ψέματα για το φόβο της τιμωρίας. O φόβος της τιμωρίας εξαφανίζει κάθε ίχνος ενοχής για την απόκρυψη της αλήθειας. Εκείνα τα παιδιά που γίνονται τακτικά αποδέκτες σωματικής τιμωρίας έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να εθιστούν στην ψευδολογία για ευνόητους λόγους. Αν ένα παιδί πιστέψει πως το σπασμένο βάζο θα του φέρει ξυλοκόπημα, είναι αναμενόμενο να σκεφτεί ότι το ψέμα θα είναι λιγότερο οδυνηρό. Το ίδιο ισχύει και προκειμένου για παιδιά που τιμωρούνται πολύ αυστηρά για ασήμαντες αταξίες. Τέτοιες τακτικές διόρθωσης της παιδικής συμπεριφοράς προκαλούν μπέρδεμα στο παιδί και παρεμποδίζουν την ομαλή διαδικασία διαμόρφωσης συνείδησης. Ο φόβος της τιμωρίας θα οδηγήσει το παιδί να κάνει οτιδήποτε για την αποφυγή της. Εμείς βοηθήσαμε τα δικά μας παιδιά να ξεπεράσουν το φόβο των συνεπειών της αλήθειας κάνοντας την ακόλουθη συμφωνία μαζί τους: “Αν θα μας λέτε την αλήθεια, σας υποσχόμαστε να μη θυμώνουμε ό,τι και αν κάνετε. Θα έχετε μόνο να αντιμετωπίσετε τις συνέπειες που προκύπτουν απ’ τις πράξεις σας. Στις περιπτώσεις όμως που θα διαπιστώνουμε ότι μας είπατε ψέματα, η τιμωρία θα είναι αυστηρή.” Μια μέρα κάποιος παράτησε το ποδήλατο της Έριν στο δρόμο πρόσβασης του σπιτιού μας. Η ίδια μου είπε πως ο τελευταίος που είχε το ποδήλατο ήταν ο Μάθιου. Για να ανακαλύψω “ποιός το έκανε”, κάλεσα τον Μάθιου και του είπα: “Θέλω να μου πεις την αλήθεια και σε διαβεβαιώνω πως αν αυτά που θα ακούσω είναι πραγματικά αλήθεια, δεν θα θυμώσω. Γνωρίζεις πως θυμώνω μόνο με τα ψέματα”. Όταν το παιδί φοβάται τις συνέπειες που θα έχει όταν λέει την αλήθεια, ίσως εξελιχτεί σε συστηματικό ψέυτη. Όταν μάθει πως μπορεί να σας εμπιστευτεί πως δεν θα του ‘ρχονται “ανάποδες”, τότε θα σας ανοίγεται και θα σας λέει με ειλικρίνεια τί συνέβηκε. Ακούστε το ήρεμα, φερθείτε δίκαια και βοηθήστε το να διορθώσει τη συμπεριφορά του. Η καλύτερη μέθοδος να ενθαρρύνετε το παιδί σας να σταματήσει να λέει ψέματα είναι να του συμπαραστέκεστε όταν λέει την αλήθεια.
5. Το παιδί που λέει πολλά ψέματα (το ψευτρόνι)
Από κάποιο σημείο και μετά, το φυσιολογικό παιδικό “παραμύθιασμα” είναι δυνατό να μετεξελιχτεί σε σκόπιμη ψευδολογία – και τελικά να μείνει σαν παγιωμένη τακτική και τρόπος ζωής. Στην περίπτωση αυτή το παιδί το έχει σαν στόχο να παραπλανήσει. Πολλές απ’ τις κοινωνικές δοσοληψίες του περιστρέφονται περισσότερο γύρω από ψέμα παρά από αλήθεια. Στη βάση όλου αυτού έχουμε ένα θυμωμένο παιδί που δεν βρίσκει ικανοποίηση στη ζωή και κατέχεται από το φόβο των αντιδράσεων των γονιών του. Δεν γεύεται την αποδοχή που θα έπρεπε για τη φυσιολογική αδεξιότητα και τη μειωμένη κριτική ικανότητα που ενδεχομένως το χαρακτηρίζουν. Του έχουν περάσει το μήνυμα πως είναι κακό παιδί. Ο πατέρας του 7χρονου Τσάρλι εξαφανίστηκε απ’ τη ζωή του όταν αυτός ήταν έξη χρονών. Για να αποφύγει την αντιμετώπιση της οδυνηρής πραγματικότητας, ο Τσάρλι δημιούργησε ένα φαντασιακό κόσμο γεμάτο όμορφα περιστατικά με πρωταγωνιστές τον πατέρα και το γιό. Σταδιακά είδε πως ένοιωθε πιο άνετα στον φαντασιακό του κόσμο παρά στον πραγματικό. Όταν έγινε οχτώ εξοικοιώθηκε περισσότερο με το ψέμα και με άνεση το επέκτεινε και σε άλλους τομείς της ζωής του. Ισχυριζόταν πως οι βαθμοί του ήταν στην περιοχή του άριστα, ενώ στην πραγματικότητα με το ζόρι περνούσε τα μαθήματά του. Όταν η μητέρα του τον ρωτούσε πού πήγαινε μετά το σχολείο, της έλεγε ψέματα – το ίδιο και για τα διάφορα καινούργια του αποκτήματα. Το ψέμα για τον Τσάρλι έγινε τρόπος ζωής, τον προστάτευε απ’ το θυμό του και ωραιοποιούσε την άσχημη εικόνα που διατηρούσε για τον εαυτό του. Η θεραπεία για τα ψέματα του Τσάρλι θα ήταν να βοηθηθεί να αποδεχτεί και να αντιμετωπίσει τις πραγματικότητες της ζωής. Και πραγματικά, η θεραπευτική αγωγή στην οποία υποβλήθηκε του ‘δωσε τη δυνατότητα να αποδεχτεί το γεγονός ότι ο πατέρας του δεν επρόκειτο να ξαναγυρίσει καθώς επίσης και ότι ο ίδιος δεν έφερε καμιά ευθύνη για την απόφαση του πατέρα του να τους εγκαταλείψει. Δεν επρόκειτο για λάθος ή υπαιτιότητα του Τσάρλι. Η μητέρα του παρακολούθησε ένα πρόγραμμα συμβουλευτικής υποστήριξης όπου έμαθε πόσο χρήσιμο είναι να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στον Τσάρλι, να συμμετέχει μαζί του σε δραστηριότητες που τον ευχαριστούν και να τον γνωρίσει καλύτερα δίνοντάς του ευκαιρίες να εκφράζει τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του. Ο Τσάρλι έγινε μέλος σε μια τοπική ποδοσφαιρική λέσχη και ο προπονητής έδειξε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι’ αυτόν. Δεν πέρασε πολύς καιρός και το ψέμα αποτελούσε παρελθόν για τον Τσάρλι.
Το Blog μιας Μαμας 